KAWERNY

    Kawerny  czyli podziemne tunele to system sztucznych, o regularnym kształcie grot i korytarzy wykutych w skale. Stanowiły dodatkowe wzmocnienie Fortu Bodzów. Prawdopodobnie służyły jako magazyny lub zaplecze schronowe dla żołnierzy, za trzecim pierścieniem. Służyły także jako magazyny żywności i amunicji. Powstawaniu podziemnych obiektów na tym terenie sprzyjało wapienne podłoże. Umożliwiało ono tworzenie bezpiecznych schronów o ścianach wielometrowej grubości, chroniących przed ówczesnymi pociskami artyleryjskimi.
Kawerny posiadały zazwyczaj kilka otworów wejściowych, z reguły obmurowanych wraz z początkowym odcinkiem korytarza. Te niezwykłe groty miały naturalne stropy, których nie była w stanie przebić żadna ówczesna bomba ani też pocisk artyleryjski. Po ich regularności widać, że nie stworzyła ich natura. Wykuli je w wapieniu żołnierze na początku I wojny światowej.
W pobliżu Fortu Bodzów, na jego przedpolu wykuto w skale siedem takich kawern, trzy z nich znajdują się wewnątrz Górki Kostrzewskiej.
Pierwsza kawerna mieści się ok. 150 m na wschód od Fortu, na jego zapleczu, w stoku wzgórza Ławy. Jest to kawerna wykuta w skale wapiennej, posiada sześć otworów wejściowych. Otwór wejściowy (6), po stronie południowej obecnie jest zasypany. Tuż obok znajduje się otwór (5). Wchodząc przez niego  możemy przejść pod ziemią na stronę północną, gdzie znajdują się cztery otwory wejściowe.
Otwory wejściowe z krótkimi odcinkami korytarzy są obetonowane. Otwór (4) leży w szczytowej części ściany kamieniołomu. Najlepszy dostęp do kawerny jest przez otwory (2) i (3). Doprowadzają one do pierwszej sali o wymiarach ok. 6x15 m. Z niej prowadzą dwa korytarze, będące przedłużeniem korytarzy wejściowych. Doprowadzają one do dwóch największych komór, które są prostokątami o wymiarach ok. 6x28 m. Połączone są krótkim korytarzem z wnękami po bokach w swej środkowej części. Z komory zachodniej odchodzą trzy korytarze. Dwa z nich tworzą pętlę z niewielką salką o wymiarach 5x4 m. W ciągu tym znajduje się zasypany otwór (6). Korytarz odchodzący z zachodniego krańca sali doprowadza do otworu (1), leżącego ok.23 m od otworu (2). Do otworu (4) możemy dojść ze wschodniego krańca wschodniej komory. Korytarz długości ok. 15 m, w końcowej części obłożony jest połówkami kręgów betonowych, jest najniższym korytarzem kawerny. W południowej części komory wschodniej znajdują się wyloty trzech łączących się ze sobą korytarzy. Korytarz środkowy prowadzi do otworu wejściowego (5). Przy jego końcu, tuż przed obmurowaniem znajdują się dwie wnęki skalne. Kawerna jest sucha i dostępna do zwiedzania.
Druga kawerna, mieści się w skalistym zboczu nad drogą do Tyńca. Posiada ściany wylane betonem oraz dwa otwory wejściowe. Otwór wejściowy (1) jest obmurowany, i jest w nim osadzona krata. Zaraz za nim, po lewej stronie znajduje się tablica pamiątkowa wykonana przez twórców kawerny, z niemieckiego: ''Kawerna Kostrze - zbudowana 1915 - 1916, cesarsko - królewska kompania saperów, nadporucznik Weiss - Kazubski''.
Na końcu korytarza dojściowego znajduje się druga krata. Kawerna składa się z czterech komór. Ostatnia komora posiada ceglaną ściankę działową i kominek (pozostałość po suszarni grzybów - pieczarkarni). W stropie tej komory znajdują się wyloty rur wentylacyjnych prowadzących na powierzchnię. Do otworu wejściowego (2) prowadzi korytarz długości ok.20 m. Otwór wejściowy jest zamurowany.
Kawerna jest zaśmiecona (stare kontenery i opony), dostępna do zwiedzania.
Trzecia kawerna znajduje się w samotnym ostańcu skalnym zwanym Wielkanoc, w Kostrzu. Kawerna kuta w skale wapiennej posiada pięć otworów wejściowych. Można do nie wejść otworami (1), (2), (3), (5). Otwór (4) zamknięty jest kratą. Korytarze dojściowe otworów wejściowych (1), (2) i (3) na kilkumetrowych odcinkach są obetonowane. (1) i (3) posiadają po obu stronach wnęki. Kawerna składa się z czterech komór, połączonych korytarzami. Do otworów wejściowych (4) i (5) prowadzi obetonowany korytarz, który rozgałęzia się w stronę wejść.
Kawerna jest sucha, dostępna do zwiedzania i jest ona największą z kawern na terenie Krakowa dostępną do eksploracji.
    Czwarta kawerna znajduje się w Kostrzu, przy ul. Falistej, pod kapliczką w zboczu Górki Kostrzewskiej. Posiada cztery wejścia, tylko jedno (3) jest drożne. Wejście (2) jest zamurowane, zaś (1) zasypane śmieciami. Kawerna jednokomorowa bardzo długa o wymiarach 50 x 6 m, na jej końcu znajduje się korytarz o niskim stropie, długości 20 m, kończący się zasypanym wejściem (4). W niej w czasie II wojny światowej schronili się mieszkańcy Kostrza. Kawerna ta jest bardzo zaśmiecona, stare opony, lodówki, wersalki. Dostępna do zwiedzania.
Piąta kawerna znajduje się w Pychowicach, we wschodnim grzbiecie Górki Pychowickiej. Wielokomorowa kawerna mieści się 300m na południowy - zachód od skrzyżowania ul. Rodzinnej z ul. Tyniecką. Posiada dwa otwory wejściowe. Komora leżąca za wejściem (1) o wymiarach 34 x 5m, jest największą w całej kawernie. Z komory odchodzą na boki trzy korytarze. Dwa prowadzą do ślepych komór o wymiarach ok. 9 x 4m, zaś trzeci korytarz prowadzi w kierunku północno - wschodnim i poprzez dwa rozszerzenia dociera do komory z wejściem (2). Komora o wymiarach ok.20 x 6m. Kawerna jest dostępna do zwiedzania, jest bardzo zaśmiecona i zdewastowana.
Szósta i siódma kawerna mieści się na końcu sztucznego wąwozu wykutego w wapiennej skale południowego zbocza Górki Pychowickiej. W wapiennym ścianie znajdują się obok siebie dwa wejścia do jednokomorowych kawern. Pierwsza składa się z krótkiego korytarza i jednej komory o wymiarach 17 x 4m. Druga bliźniacza, zaś mniejsza składa się z korytarza dojściowego o długości ok. 6m i jednej małej komory. Kawerny są dostępne do zwiedzania.
Pychowickie kawerny pochodzą z jesieni 1914, z powodu odepchnięcia Rosjan na wschód, prace nad nimi zostały wstrzymane. Miały one pełnić funkcje schronów amunicyjnych oraz schronów biernych dla załogi twierdzy. Schrony znajdujące się w Górce Pychowickiej miały być jednym z największych systemów kawern w twierdzy, mogącym pomieścić jednorazowo do 4000 ludzi.
W Pychowicach przy ul. Skotnickiej znajdował się zespół prochowni z 1900 r. składający się z budynku wartowni oraz dwóch baraków na amunicje (Munitions magazin im Pychowice). W 1907 dokonano wzmocnienia ścian i zmiany poszycia dachowego, następnie w 1918 rozbudowano kompleks. W 1939 r. obiekty wysadzono w powietrze przez wycofujące się wojska polskie. Obecnie w miejscu tym znajduje się dzikie wysypisko gruzu.

Opracował: Maciej Miazga