Kostrze jest starą miejscowością leżącą na drodze pomiędzy Krakowem a Tyńcem.
Poniżej zamieszczono informacje na jej temat pochodzące z dostępnych źródeł, przytoczonych według lat wydania.
Opis ze „Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich”, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, T. IV, s. 477, Warszawa 1883.
Kostrze, wś. [wieś], powiat wielicki, na praw.[ym] brz.[egu] Wisły, przy drodze z Podgórza do Tyńca, w okolicy falistej, 239 m. npm., należy do parafii rzym.[sko]-katol.[ickiej] w Tyńcu, a urzędu poczt.[owego] i sądu pow.[iatowego] w Skawinie. Liczy 351 mk [mieszkańców] rzym.[sko]-katol.[ickich]. Graniczy z płn [północy] z Bodzowem, na wsch.[ód] z Pychowicami, na zach.[ód] z Kołem Tynieckim, a na płd [południe] ze Skotnikami. Czyt.[aj] Długosz Lib.ben. I, 349.
Kostrze w 1947 r. (wg autora przewodnika po Krakowie i okolicach):
Gołe wzgórze kostrzewskie [prawidłowo: kostrzeckie] piętrzy się od płd [południowej] str.[ony] Bodzowa, a na jego zach [odnim] skłonie leży wioska Kostrze. Kamieniste grunta na zboczu góry, a bagniste nad Wisłą, spowodowały jej przykre ubóstwo i zacofanie. Domy ubogie, wilgotne, ludzie zabiedzeni, płoty kamienne, brak wody, sadów, ogródków. (O wydajności ról tut [ejszych] świadczy wykrzyknik jednej z uczestniczek wyć. [wycieczki] krajoznawczej: „Ach, cóż za śliczny łan bławatków! Szkoda tylko, że trochę zachwaszczony żytem”). Jedynie od strony drogi tynieckiej robi wioska korzystniejsze wrażenie.
Z góry kostrzewskiej [prawidłowo: kostrzeckie] b.[ardzo] rozległy i piękny widok. Zalegają ją trawniki z wap.[ienną] roślinnością, zakrzaczenia dzikiej róży, głogu i dziewanny, od wsch [odniej] str [ony] wgryzł się w jej korpus kamieniołom wapiennika i wytworzył grań przepaścistą. Czoło góry przysiadł duży fort poaustriacki i hangary szybowcowe organizacyj młodzieży. Gołe zbocza [górki] Ław są też dobrym terenem narć.[ciarskim] (zwłaszcza od str. zach[odniej]) łączącym się ze wzgórzem Pychowickim w narć.[ciarską] całość.
K. Sosnowski, Ziemia krakowska. Przewodnik wycieczkowy, t. I. , Kraków 1947
Opracował ks. dr Robert Bieleń sdb
Poczet sołtysów i wójtów wsi, gmin i gromad przyłączonych do Krakowa po 1915 roku. T. 3, Kraków 2015
Dawna wieś po prawej stronie Wisły, obecnie w zachodniej części miasta Krakowa, około 6,5 km od jego centrum, przy starym trakcie do Tyńca (dzisiejsza ulica Tyniecka), sąsiadująca z przez Wisłę z Bielanami i Przegorzałami, natomiast po swojej stronie rzeki z Bodzowem, Pychowicami, Skotnikami i Tyńcem. Jej przysiółkiem było Koło Tynieckie, w pierwszej połowie XIX wieku sytuowane jako odrębna wieś.
W najstarszej znanej wzmiance, pochodzącej z 1402 roku, nazwa wsi została zapisana w brzmieniu Costrzecz. W innych dawnych zapiskach w postaciach: Kostrecz (1426), Kostrzyecz (1470), Kosthrzecz (1494), Kostrzec, Kostrze (1680). Nazwa wsi jest nazwą topograficzną, określającą teren porośnięty roślinami zwanymi „kostr” („kostra”). Nazwa przysiółka „Koło Tynieckie” od kolistego kształtu starorzecza Wisły – wiśliska.
Wieś należała do parafii pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Tyńcu. Na pieczęciach znanych od początku XIX wieku godło wsi z wizerunkiem końskiej głowy. W okresie samodzielności Koła Tynieckiego w pierwszej połowie XIX wieku odnotowane godło pieczętne w postaci koła od wozu.
Nieznana z daty lokacja wsi na prawie niemieckim, o czym świadczy pierwotnie placowy układ centrum zabudowy w rejonie dzisiejszych ulic Falistej i Widłakowej oraz niwowy rozłóg pól. Odnotowywane w XIX wieku nazwy niw i rejonów Kostrza: Miejscowa, Zaciernie, Zajeziorze, Siedliska, Dąbrowa; w Kole Tynieckim nazwy: Doły, Zagrodzie, Przededworze.
Historycznie wieś była własnością mieszaną. W 1402 roku należała do Jana Tęczyńskiego, w połowie XVI wieku przeszła z rąk Tęczyńskich na własność benedyktynów, którzy po południowej stronie wsi założyli folwark. W 1897 roku w wyniku sekularyzacji wieś przeszła na własność Funduszu Religijnego i tą drogą w ręce prywatne. W miejsce folwarku powstał zespół dworski – zachowany w kształcie po przebudowie w 1936 roku.
Przed rozbiorami gromada Kostrze należała do sięgającego na północ po Wisłę powiatu szczyrzyckiego, po roku 1772 znalazła się jako gmina w austriackim cyrkule wielickim, od 1782 roku w cyrkule myślenickim. W okresie Księstwa Warszawskiego wieś miała odrębny status gromadzki w ramach departamentu i powiatu krakowskiego. W 1815 roku Kostrze powróciło jako gromada (od 1856 roku gmina) pod zabór austriacki, do cyrkułu myślenickiego, w 1819 roku przekształconego w cyrkuł wadowicki. W okresie autonomii galicyjskiej, od 1866 roku, wieś mająca status gminy jednostkowej należała do powiatu wielickiego, od 1896 roku do powiatu podgórskiego – stan ten przetrwał do czasów II Rzeczypospolitej, do roku 1923, kiedy to Kostrze objęte zostało powiatem krakowskim. W 1934 roku gminę Kostrze przekształcono w gromadę w ramach wielowioskowej gminy zbiorczej Tyniec.
W roku 1941 znajdujące się w okupacyjnym departamencie i powiecie krakowskim Generalnego Gubernatorstwa Kostrze (liczące wówczas 4,44 km² i 657 mieszkańców) włączone zostało do granic Krakowa, do jego VI obwodu administracyjnego, jako XXX dzielnica katastralna.
Obecnie tereny tej dawnej wsi stanowią część dzielnicy samorządowej VIII Dębniki.
Opracowanie: Bogdan Kasprzyk
